Sowiński Zygmunt Adam (1892–1945), przemysłowiec, poseł na Sejm RP. Ur. 26 XII w Zawierciu, był synem Leonarda, szefa działu (obermeister) w miejscowej tkalni, pochodzącego z Łodzi, i Ludwiki z Dryjskich.

 

Gimnazjum klasyczne ukończył S. w Częstochowie, następnie studiował na dwóch wydziałach Politechn. Lwowskiej i uzyskał tam dyplom inżyniera elektryka oraz absolutorium na Wydz. Budowy Maszyn. Jesienią 1918 został zatrudniony jako asystent w Katedrze Elektrotechniki Ogólnej. Dn. 1 XI t.r. wziął udział w walkach o Lwów, potem służył w WP do 1 V 1921. Po powrocie do Zawiercia, podjął 1 XII t.r. pracę w elektrowni fabryki włókienniczej Tow. Akcyjnego Zakładów Przędzalni Bawełny, Tkalni i Bielarni «Zawiercie» (TAZ), kolejno jako inżynier ruchu i kierownik; przeprowadził tam wiele prac modernizacyjnych. Wobec narastających trudności TAZ-u (w r. 1929 firma ogłosiła upadek), S. skorzystał z propozycji władz miejskich i podjął się organizacji Miejskiego Zakładu Elektrycznego i Wodociągowego, którego dyrektorem był od 1 IX 1928 do 1 XII 1934. Na tym stanowisku nadzorował budowę nadziemnej i podziemnej sieci kablowej wysokiego napięcia (10,5 i 18 km) oraz 10 stacji transformatorowo-rozdzielczych, łączących sieć miejską przez linię Będzin–Zawiercie–Myszków–Częstochowa ze źródłem zasilania – Elektrownią Okręgową Zagłębia Dąbrowskiego «Małobądz–Będzin». Zaprojektował też i zrealizował budowę automatycznej podziemnej stacji wodociągowo-hydroforowej, obliczonej na 40 tys. mieszkańców, oraz sieć wodociągową w środkowej i wschodniej części miasta.

 

Podczas listopadowych wyborów 1930 r. został S. obrany posłem do sejmu z listy Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem w okręgu nr 21; przewodniczył Komisji Robót Publicznych, był członkiem komisji: Budżetowej, Przemysłowo-Handlowej, Opieki Społecznej, Kontroli Długów Państwowych, referentem budżetu Min. Pracy i Opieki Społecznej, oraz rzecznikiem sejmowego sądu marszałkowskiego. W r. 1931 zajmował się projektami nowelizacji ustawy elektrycznej z r. 1922 i ustawy o państwowym podatku od energii elektrycznej. W r.n. wraz ze Stanisławem Karwowskim i Augustem Pawłowskim wszedł w skład poufnej komisji do rozpatrzenia oskarżeń Janusza Radziwiłła wobec woj. śląskiego Michała Grażyńskiego o prowadzenie «osobistej» polityki gospodarczej na Śląsku; osiągnięto w wyniku tej mediacji kompromis. W r. 1933 pracował nad projektem rozporządzenia o popieraniu elektryfikacji. Był jednym z inicjatorów i autorów ustawy o funduszu pracy (1933), której celem było wspieranie instytucji zatrudniających bezrobotnych. Jako członek Rady Funduszu Pracy i prezes (w l. 1933–5) Stow. Opieki nad Niezatrudnioną Młodzieżą, brał udział w akcji kierowania bezrobotnych do pracy w innych regionach kraju. W r. 1933 został też powołany przez Min. Przemysłu i Handlu na członka komisji rozjemczej dla rozstrzygnięcia sporu o wysokość taryf za energię elektryczną pomiędzy Elektrownią Warszawską a magistratem m. Warszawy. W l. 1933–6 był sędzią kartelowym przy Sądzie Najwyższym, powołanym do kontroli i regulacji produkcji, zbytu, cen i wymiany dóbr w górnictwie, przemyśle i handlu. Dn. 8 XI 1934 władze miejskie Zawiercia postanowiły nadać imię S-ego nowo wybudowanemu mostowi na Warcie (uroczyście otwartemu 1 XII t.r.).

 

W grudniu 1934 przeszedł S. na stanowisko dyrektora technicznego Tow. Akcyjnego Fabryki Szkła w Zawierciu (dawniej Huta Szkła «S. Reich i Sp.»), której właściciele byli obywatelami Austrii. Podjął w zakładzie program naprawczy (m.in. obniżenie zarobków robotniczych), czym wywołał strajk okupacyjny (26 VI – 15 VII 1936) zakończony kompromisem dzięki pośrednictwu władz państwowych. W l.n. współkierowana przez S-ego huta zdołała znacznie zwiększyć produkcję, zdobyć zamówienia zagraniczne i podjąć nowe inwestycje. Jednocześnie działał S. jako prezes zarządu Izby Przemysłowo-Handlowej w Sosnowcu (od lutego 1935) i wiceprezes Związku Izb Przemysłowo-Handlowych w Warszawie. Nadal też pracował w sejmie, przewodnicząc w r. 1935 grupie budżetowej BBWR, po ustąpieniu Karola Polakiewicza. We wrześniu t.r. został ponownie wybrany na posła z okręgu wyborczego nr 26 (pow. zawierciański i olkuski). Przewodniczył sejmowej Komisji Przemysłu i Handlu (1937–8), był wiceprezesem Koła Parlamentarnego Obozu Zjednoczenia Narodowego (OZN) i udzielał się na forum Parlamentarnej Grupy Pracy. Był też członkiem Prezydium OZN w Sosnowcu, a od r. 1938 – przewodniczącym Rady Obwodowej OZN pow. zawierciańskiego. W listopadzie 1938 znów wszedł do sejmu z tegoż, co poprzednio, okręgu. Przewodniczył sejmowej Komisji Inwestycyjnej, był członkiem komisji: Budżetowej (i jej generalnym sprawozdawcą) oraz Przemysłowo-Handlowej. Referował preliminarz budżetowy państwa, a w Komisji Budżetowej wygłosił referat generalny o warunkach poprawy gospodarczej (opublikowany w „Gazecie Polskiej” 1939 nr 40). Ponadto działał w Polsko-Holenderskiej Izbie Handlowej (prezes), Związku Hut Szklanych w Polsce (wiceprezes), Tow. Przemysłowców Okręgu Zawierciańskiego (członek rady), Federacji Polskich Związków Obrońców Ojczyzny (prezes) i w Oddziale Zagłębia Węglowego Stow. Elektryków Polskich. Był zaangażowany w sprawy Centralnego Okręgu Przemysłowego, przewodniczył komitetowi społecznemu budowy kolei Zawiercie–Tarnowskie Góry, przyczynił się do zbudowania nowej siedziby Seminarium Nauczycielskiego Żeńskiego w Zawierciu, założył i prezesował spółdzielni robotniczej tamże.

 

Wybuch drugiej wojny światowej zastał S-ego w Warszawie. W październiku 1939 wrócił do Zawiercia. Dn. 11 XI t.r. został aresztowany przez niemieckie władze okupacyjne, jako jeden z zakładników. Zwolniony wraz z innymi miesiąc później, pozostawał w areszcie domowym. Na polecenie niemieckiego kierownictwa huty szkła był codziennie doprowadzany i przymuszany do pomocy przy uruchomieniu produkcji zakładu. Pod koniec kwietnia 1940 na terenie huty ponownie go aresztowano i wywieziono do obozu koncentracyjnego Sachsenhausen (ostrzeżony wcześniej o zagrożeniu, zrezygnował z ucieczki w obawie przed represjami wobec najbliższych); jego willę przy ul. Chmielnej 14 (wówczas: Hopfenstrasse) Niemcy przekształcili w siedzibę Gestapo (oficjalnie: Grenzpolizei Posten). Po miesiącu został przewieziony do Dachau (nr obozowy 19531); wygłaszał tam dla współwięźniów pogadanki o elektryfikacji. Zmarł w obozie Dachau na tyfus 7 III 1945, tuż przed wyzwoleniem. Symboliczny grób S-ego znajduje się na cmentarzu przy ul. Francuskiej w Katowicach. Był odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Polonia Restituta, Złotym Krzyżem Zasługi i Krzyżem Obrony Lwowa.

 

S. był od 19 VI 1923 żonaty z Ireną z Helmanów (22 IX 1897 – 8 III 1986), która po drugiej wojnie światowej zamieszkała w Katowicach i utrzymywała się z prywatnych lekcji muzyki i języków. Z małżeństwa tego miał S. dwie córki: Beatę Ludwikę (ur. 16 V 1924), dziennikarkę i krytyka literackiego, w l. 1970–87 kierownika działu literackiego „Życia Warszawy”, oraz Jadwigę (ur. 5 XII 1926), pracowniczkę kolejno: Wielkiej Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia w Katowicach i Śląskiego Wydawnictwa Prasowego.

 

 

 

Ciborska E., Leksykon polskiego dziennikarstwa, W. 2000 (dot. córki S-ego, Beaty); Kto był kim w Drugiej Rzeczypospolitej, Red. J. M. Majchrowski przy współpracy G. Mazura i K. Stepana, W. 1994 (fot.); – Abramski J., Cmentarze Zagłębia Dąbrowskiego i ziemi zawierciańskiej, Zawiercie 1998 s. 65 (błędna inform. o grobie S-ego); – Abramski J., Ocalić od zapomnienia… Zygmunt Sowiński, „Tryb. Ziemi Zawierciańskiej” 1997 nr 6–7; tenże, Zawiercie. Studium monograficzne, Zawiercie 1994; Grzyb P., Ocalić od zapomnienia…, „Tryb. Ziemi Zawierciańskiej” 1999 nr 2; Kubiatowski J., Inżynier Zygmunt Sowiński 1892–1945, „Energetyka” R. 39: 1985 nr 2 s. 74; Musiał T., Dachau 1933–1945, Opole 1972 s. 214–15; Politechnika lwowska 1844–1945, Wr. 1993; Rosikoń L., Huta Szkła Gospodarczego Zawiercie 1884–1894, Kat. 1985; Suma T., Zygmunt Sowiński, poseł Drugiej Rzeczypospolitej, „Szewska pasja” (Wr.) ok. 1999 I; Władyka W., Działalność polityczna polskich stronnictw konserwatywnych w latach 1926–1935, Wr. 1977; – Album inżynierów (fot.); Album-skorowidz Senatu i Sejmu 1935–40 (fot.); Izby Ustawodawcze, „Przekrój” 1939 nr 1 (fot.); Taylor, Who’s Who; Zieleniewski, Sejm i Senat 1935–40; – Ivánka A., Wspomnienia skarbowca 1927–1945, W. 1964; Szymanowski G., Dwanaście lat. Wspomnienia z lat 1927–1939, Tor. 1998 s. 255–7, 290–1; Spraw. stenogr. Sejmu 1930–9; – AAN: BBWR, sygn. 52 k. 46–47; – Mater. i informacje nadesłane przez Urszulę Dybek z Miejskiej Pow. B. Publicznej w Zawierciu; Informacje córki S-ego, Jadwigi Sowińskiej z Kat.

 

Powyższy tekst różni się w pewnych szczegółach od biogramu opublikowanego pierwotnie w Polskim Słowniku Biograficznym. Jest to wersja zaktualizowana, uwzględniająca opublikowane w późniejszych tomach PSB poprawki i uzupełnienia.